De Flores-havikarend (Nisaetus floris) – Een Kritiek Bedreigde Soort
Deze soort heeft een extreem kleine populatie die voortdurend en zeer snel afneemt als gevolg van ontbossing. Daarom staat hij op de lijst van kritiek bedreigde diersoorten.
De Flores-havikarend, Nisaetus floris (voorheen Spizaetus floris), is een vrij grote roofvogel uit de familie Accipitridae en kan 75-79 cm lang worden. Volwassen exemplaren hebben een donkerbruine bovenzijde, een bruine staart met zes strepen, een witte vlek op de vleugels die zichtbaar is tijdens de vlucht, witte onderzijde en een witte kop met fijne bruine streepjes op de kruin.
Vroeger werd hij beschouwd als een ondersoort van de Veranderlijke havikarend (Nisaetus cirrhatus), mede door verwarring over het volwassen verenkleed van de Flores-havikarend, dat sterk lijkt op dat van de juveniele Veranderlijke havikarend. In tegenstelling tot die soort lijken de volwassen en jonge Flores-havikarenden erg op elkaar.
Kenmerken van de Flores-havikarend
Volwassen Flores-havikarenden vertonen kenmerken, zoals een witte kop en onderzijde, die normaal gesproken alleen bij juveniele havikarenden voorkomen. Dit kan worden beschouwd als een voorbeeld van neotenie, een fenomeen waarbij volwassen dieren kenmerken van juvenielen behouden. Dit zou kunnen helpen om agressie van volwassen vogels naar jonge exemplaren te verminderen en sociale interacties te vergemakkelijken.
Bij alle roofvogels is de skeletgroei voltooid voordat het uiteindelijke verenkleed zich ontwikkelt in de late nestfase. Dit betekent dat de totale grootte van de vogel al bepaald is voordat het verenkleed volledig is ontwikkeld. Om de Flores-havikarend te onderscheiden van juveniele Veranderlijke havikarenden, moet daarom vooral naar de lichaamsgrootte worden gekeken.
Lange tijd was niet bekend dat juveniele en volwassen exemplaren van deze soort qua verenkleed zo sterk op elkaar leken. Beide hebben een witte kop, terwijl bij de Veranderlijke havikarend de witte kop van juvenielen verandert in een bruine kop bij volwassen exemplaren. Dit leidde tot veel fouten in handboeken en veldgidsen.
De verwarring begon in 1898 met Hartert, die de soort als volgt beschreef:
“Deze vogel moet mijn S. I. floris zijn, of een nog grotere ondersoort. Hij heeft een onvolwassen kleed, vermoedelijk in zijn tweede of derde jaar. De bovenzijde is diepbruin en wit, de veren zijn donkerbruin met lichtere bases, de nek en rugveren zijn wit met grote donkerbruine uiteinden. De staart is bruin met zwartbruine strepen, de vleugelpennen zwartbruin, de binnenste vlaggen onregelmatig gestreept en gevlekt met wit en bruin bij de basis. De onderzijde is wit met zwartbruine lengtestrepen, de dijveren diepbruin met vlekken, sommigen bijna gebandeerd met wit. De ondervleugeldekveren zijn zwartachtig met enkele witte vlekken, de okselveren zwartbruin met lichtere bases en vlekken.”
Verspreiding en populatie
Nisaetus floris komt voor in Indonesië, op de eilanden Flores, Sumbawa en Lombok, evenals op de kleinere eilanden Satonda en Rinca. De soort is ook waargenomen op Komodo en recentelijk ontdekt op Alor, waar hij waarschijnlijk over het hele eiland voorkomt.
De populatiegrootte wordt geschat op minder dan 100 broedparen, gebaseerd op de hoeveelheid geschikt leefgebied, hoewel minstens 20 extra paren op Alor worden verwacht. Door voortdurende ontbossing wordt aangenomen dat de populatie zeer snel afneemt.
De soort leeft in laagland- en bergbossen tot een hoogte van 1.600 meter, waarbij de meeste waarnemingen in het laaglandregenwoud zijn gedaan. Soms wordt de soort boven gecultiveerde gebieden gezien, maar altijd dicht bij ongerept of half-ongerept bos. Observaties buiten het primaire leefgebied suggereren dat de vogel mogelijk over de smalle zeestraten tussen eilanden kan migreren, wat genetische vermenging tussen eilandpopulaties mogelijk maakt.
De broedtijd valt in het droge seizoen, waarbij baltsvluchten en paringen in juni-juli op Flores zijn waargenomen.
Bedreigingen
De grootste bedreigingen voor de Flores-havikarend en zijn leefgebied zijn:
- Ontbossing door landbouw en landgebruik
- Verschuivende landbouwmethoden
- Jacht door de lokale bevolking, omdat de roofvogel als een bedreiging voor hun kippen wordt gezien
- Houtkap voor brandhout en bouwmateriaal
Beschermingsmaatregelen
Volgens BirdLife International worden de volgende stappen ondernomen om de soort te beschermen:
- Bewustwordingscampagnes onder de lokale bevolking over het belang van deze roofvogel
- Het veiligstellen van extra beschermde gebieden binnen het verspreidingsgebied
- Het verminderen van jacht en exploitatie via educatieve programma’s
- Verder onderzoek naar de populatiegrootte, trends en verspreiding
- Bevestigen van waarnemingen op nieuwe eilanden
- Onderzoek naar trekgedrag en populatiestructuur
Etnische en culturele benadering voor bescherming
Bij Planet of Birds hebben wij een extra suggestie voor natuurbehoud. Onze website behandelt veel verhalen over folklore en etno-ornithologie. Tijdens het schrijven van dit artikel stuitten we op een interessant stukje informatie:
“De Flores-havikarend werd vroeger door de Manggarai-bevolking in West-Flores beschouwd als een totem (‘empo’), die werd gezien als een voorouder van de mens. Daarom werd de vogel niet bejaagd. Deze tradities zijn echter verloren gegaan.”
De Manggarai zijn een inheemse bevolkingsgroep op Flores. Wij geloven dat natuurbeschermers bij het informeren van de lokale bevolking serieus rekening moeten houden met etno-ornithologische verhalen. Door de traditionele cultuur van de bewoners te respecteren en aan te grijpen, kan een effectievere beschermingsstrategie worden ontwikkeld. Niet alleen de soort, maar ook de belangrijkste bedreiging—de mens en zijn leefomgeving—moet in dit proces worden betrokken.
