De Kerkuil (Tyto alba) in Volksgeloof
De Kerkuil in Mythen en Legenden
Door de eeuwen heen is de kerkuil (Tyto alba) omgeven door mysterie en symboliek. Zijn nachtelijke aard, geruisloze vlucht en doordringende blik hebben ervoor gezorgd dat hij wereldwijd zowel gevreesd als vereerd werd. In verschillende culturen wordt hij geassocieerd met wijsheid, dood, hekserij en bovennatuurlijke krachten. Terwijl sommige samenlevingen hem zien als een brenger van ongeluk en een boodschapper van de dood, wordt hij elders vereerd als een beschermer, een symbool van kennis en een magisch wezen.
Hieronder volgt een overzicht van de kerkuil in de folklore van verschillende delen van de wereld.
Europa
In Keltische tradities werd de uil beschouwd als een teken van de onderwereld, een gids naar het rijk van de doden. In het oude Rome en Etrurië werd de uil gezien als een symbool van de goden van de duisternis.
In Polen en Duitsland was de kerkuil een voorteken van onheil. Zijn roep bij een huis voorspelde ziekte, ongeluk of zelfs de dood. In Frankrijk geloofde men dat een zwangere vrouw die een uil hoorde, een dochter zou krijgen. In Luxemburg en Bordeaux werden uilen als schattenzoekers en dieven beschouwd.
In Joods volksgeloof werd aangenomen dat de roep van een kerkuil de dood van jonge kinderen kon veroorzaken. Om dit te voorkomen, goten ouders een vat water uit op de binnenplaats wanneer ze de roep hoorden, in de hoop dat de vogel zou worden afgeleid en het kind gespaard zou blijven.
In Schotland en de Shetlandeilanden werd de uil als een onheilspellend teken beschouwd. In Transsylvanië probeerden boeren uilen weg te jagen door naakt door hun velden te lopen.
Midden-Oosten en Noord-Afrika
In Arabië werd de kerkuil als een slechte voorteken beschouwd, een belichaming van kwade geesten die ‘s nachts kinderen rooft. Volgens een oude Arabische tekst legt de vrouwelijke uil twee eieren: één met de kracht om haar haar te laten uitvallen en een ander dat haar haar weer kon teruggroeien.
Bij de Berbers in Marokko werd de roep van een uil beschouwd als een dodelijk teken voor zuigelingen. In Algerije geloofde men dat als men het rechteroog van een oehoe in de hand van een slapende vrouw plaatste, zij in haar slaap al haar geheimen zou onthullen.
In het oude Carthago was de uil daarentegen een voorteken van overwinning. Toen Agathocles van Syracuse de stad in 310 v.Chr. veroverde, liet hij uilen vrij boven zijn soldaten. De vogels streken neer op hun schilden en helmen, wat werd geïnterpreteerd als een teken van succes.
Azië
In India werd de kerkuil zowel als wijs als ongelukkig beschouwd. De uil is het rijdier (vahana) van de godin Lakshmi, wat hem tot een symbool van wijsheid en voorspoed maakt. Tegelijkertijd worden uilen in sommige delen van India als dom gezien – het Hindi-woord “ullu” betekent zowel “uil” als “idioot”. De roep van een uil kon een teken van de dood zijn, maar ook geluk brengen, afhankelijk van het aantal hoeken.
De Tartaren schrijven aan de kerkuil de redding van Genghis Khan toe. Tijdens een veldslag verloor hij zijn paard en moest hij zich verbergen in een struikgewas. Zijn vijanden zochten naar hem, maar een witte uil kwam precies op de struiken zitten waaronder hij zich had verstopt. De achtervolgers geloofden dat een vogel daar nooit zou rusten als er iemand onder schuilde, en gaven hun zoektocht op, waardoor Genghis Khan ontsnapte.
In China wordt de uil geassocieerd met bliksem en de kracht van de trommel, omdat hij de stilte van de nacht doorbreekt.
Bij de Ainu van Japan werd de oehoe als goddelijke boodschapper vereerd en eerden jagers hem met een toost voor de jacht. Andere uilen, zoals de kerkuil, werden echter als demonisch beschouwd.
Afrika
In West-Afrika werd de uil gezien als de boodschapper van heksen en tovenaars, en zijn kreet voorspelde rampen en onheil. Bij de Zulus in Zuid-Afrika werd de kerkuil de vogel van de tovenaars genoemd, terwijl de Swahili in Oost-Afrika geloofden dat de uil ziekte bij kinderen bracht.
In Kameroen was de uil zo gevreesd dat men zijn naam niet durfde uit te spreken en hem alleen aanduidde als “de vogel die je bang maakt”.
Amerika
In Meso-Amerika werd de kerkuil door sommige culturen xoch’ genoemd. Hij werd beschreven als een nachtelijke, witte vogel zo groot als een buizerd of reiger, en werd beschouwd als de dierlijke tegenhanger van heksen en een voorteken van de dood.
Bij de Ashochimi-indianen in Californië geloofde men dat een grote witte uil een mensenleven kon eisen. Wanneer een uil ’s avonds een dorp bezocht en luid riep, riep de stamoudste zijn krijgers bijeen om te beslissen of de uil een mensenoffer eiste of kon worden afgekocht met een gift van schelpgeld en pinole (een traditioneel voedsel).
Bij de Maya’s was de uil de boodschapper van de heersers van Xibalba, de onderwereld.
In Puerto Rico werd de kerkuil (mucaro) valselijk beschuldigd van het eten van koffiebonen, waardoor velen werden gedood.
In de VS waren er veel bijgeloven rondom de uil. In New Mexico geloofde men dat de roep van een uil de komst van heksen aankondigde. In Louisiana werd gedacht dat uilen eigenlijk oude mensen waren en daarom met respect behandeld moesten worden.
Australië en Oceanië
Bij de Aboriginals van Australië vertegenwoordigen vleermuizen de zielen van mannen, terwijl uilen de zielen van vrouwen zijn. Hierdoor worden uilen als heilig beschouwd – elke uil kan immers je zus zijn.
Bij de Maori’s van Nieuw-Zeeland bracht de uil ongeluk en werd hij gevreesd als een voorteken van naderende dood.
Conclusie
De kerkuil wordt wereldwijd gezien als een wijs raadgever, een angstaanjagend voorteken of een boodschapper van de goden. In sommige verhalen redt hij levens, zoals bij de Tartaren, waar een uil per ongeluk Genghis Khan redde. In andere verhalen, zoals in Nigeria en Marokko, wordt de uil met angst en hekserij geassocieerd.
Of hij nu wordt gezien als een beschermgeest, een brenger van geluk of een voorbode van onheil, de kerkuil blijft een dier dat in het duister zweeft tussen mysterie en magie.
